DI TÍCH CẤP QUỐC GIA: NHÀ THỜ TIỀN HIỀN LÀNG AN HẢI VÀ THOẠI NGỌC HẦU (PHƯỜNG AN HẢI TÂY)
Nhà thờ Tiền hiền làng An Hải và Thoại Ngọc Hầu tọa lạc tại số 15 đường Hà Thị Thân, phường An Hải Tây, quận Sơn Trà, là nơi thờ Tiền hiền, Hậu hiền của làng An Hải và danh nhân Thoại Ngọc Hầu.
Vào nửa sau thế kỷ XV, nhiều làng xã phía hữu ngạn sông Hàn lần lượt được hình thành nhờ sự khai phá của các đoàn người “Nam tiến”, trong đó có làng An Hải. Tương truyền, người có công đầu trong việc quy tập dân và khai phá vùng đất này là bà Hà Thị Thân cùng chồng là ông Công Thân. Sau khi ông bà qua đời, để tỏ lòng tri ân, cả vùng đất rộng lớn dọc bờ đông sông Hàn đều được gọi là xứ Bà Thân, đồng thời, nhân dân làng An Hải đã tôn vinh ông bà là bậc tiền hiền khai canh và lập đền tế tự. Nhà thờ Tiền hiền làng An Hải ra đời từ đó. Sau này, đây còn là nơi tôn thờ một nhân vật lịch sử nổi danh của triều Nguyễn - một người con của làng An Hải, đó là Thoại Ngọc Hầu (Nguyễn Văn Thoại).
Nguyễn Văn Thoại sinh Tân Tỵ (1761), tại làng An Hải, tổng An Lưu Hạ, huyện Diên Phước, phủ Điện Bàn, dinh Quảng Nam. Song thân là Vệ uý Nguyễn Văn Lượng và bà Thục nhân Nguyễn Thị Tuyết. Vì quê hương loạn lạc, Nguyễn Văn Thoại phải theo cha mẹ vào sống tại Cù lao Dài trên sông Cổ Chiên (tỉnh Vĩnh Long) rồi tình nguyện theo phò Nguyễn Phúc Ánh (vua Gia Long) khi mới 16 tuổi. Có thể nói, cả cuộc đời của ông, từ khi bước vào binh nghiệp cho đến khi từ giã cõi trần (1829) là cả một bản thành tích lưu danh hậu thế.
Lịch sử đã ghi nhận ông là một vị tướng trí dũng song toàn được vua Gia Long trọng dụng, là vị quan mẫu mực có tầm nhìn chiến lược, được phong tước thăng quan, trong đó chức vụ cao nhất là Thống chế, Án thủ Châu Đốc đồn kiêm quản quân vụ Hà Tiên, Bảo hộ Cao Miên, tương đương hàm chánh nhị phẩm võ ban.
Đối với quê hương An Hải, Thoại Ngọc Hầu cũng có không ít công trạng. Ông đã trực tiếp khảo sát, chỉ đạo lập chợ Bà Thân (này là chợ Hà Thân) và phụng cúng, giúp đỡ dân làng xây lại chùa, đình, đền miếu, trong đó có nhà thờ tiền hiền làng An Hải. Để ngưỡng vọng công đức của ông, nhân dân làng An Hải đã tôn xưng và thờ phụng Thoại Ngọc Hầu là bậc Hậu hiền của làng.
Theo truyền khẩu, nhà thờ Tiền hiền làng An Hải và Thoại Ngọc Hầu được xây dựng lần đầu tiên vào khoảng đầu thế kỷ XVI bằng tranh, tre, nứa, lá. Đến năm 1827, trong lần về thăm quê hương, Thoại Ngọc Hầu đã phụng cúng tiền của để xây dựng lại nhà thờ bề thế bằng các loại gỗ quý theo kiến trúc cổ truyền của nhà rường xứ Quảng. Từ đó đến nay, nhà thờ đã được nhiều lần tôn tạo. Năm 2009, nơi đây được UBND thành phố Đà Nẵng đầu trùng tu với kinh phí 10,8 tỉ.
Hiện nay, nhà thờ Tiền hiền làng An Hải và Thoại Ngọc Hầu có diện tích 4.250m2, mặt quay về hướng Nam, bao gồm các hạng mục công trình: nhà thờ; nhà bia tưởng niệm; nhà trù; 04 ngôi mộ tiền hiền của vợ chồng Bà Thân và song thân; và ngôi mộ gió của danh tướng Trần Quang Diệu.
Nhà thờ Tiền hiền làng An Hải và Thoại Ngọc Hầu đã được công nhận là di tích Lịch sử cấp quốc gia tại Quyết định số 06/2007/BVHTTDL ngày 27 tháng 8 năm 2007 của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.
Hàng năm, tại di tích, vào ngày 02.3 âm lịch, người dân tổ chức Lễ tế Tiền hiền làng An Hải và ngày 06.6 âm lịch tổ chức Lễ tế Hậu hiền làng An Hải và Thoại Ngọc Hầu.
Các di tích, địa điểm tham quan lân cận:
- Lăng Ông nghề cá Tứ chánh vạn Nam Hải, đường Trần Hưng Đạo, phường An Hải Tây, quận Sơn Trà (cách 230m về phía Tây – Bắc)
- Đình An Hải, đường Trần Hưng Đạo, phường An Hải Tây, quận Sơn Trà (cách 1,2 km về phía Bắc)
UBND
Trung tâm Y tế
Trường THCS
DI TÍCH LỊCH SỬ CẤP THÀNH PHỐ
THE WORSHIPING HOUSE OF AN HAI VILLAGE PREDECESSORS AND THOAI NGOC HAU (AN HAI TAY WARD)
An Hai village predecessor and Thoai Ngoc Hau worshiping house is located at 15 Ha Thi Than Street, An Hai Tay Ward, Son Tra District. This is the place to worship the forefathers of An Hai village and the famous man Thoai Ngoc Hau.
In the second half of the 15th century, many villages and communes on the right bank of the Han River were in turn formed by the exploration of the "Southward" migrants, including An Hai village. Legend has it that the people who first gathered inhabitants and exploited this land were Mrs. Ha Thi Than and her husband, Mr. Cong Than. After they passed away, people called the whole large land along the east bank of Han River “Ba Than land” to acknowledge their merits. An Hai villagers also honored them as the pioneers of farming and built them a worshiping temple. Since then, An Hai village predecessor worshiping house was born. Later, this is also a place to honor a famous historical figure of the Nguyen Dynasty - a son of An Hai village, Thoai Ngoc Hau (Nguyen Van Thoai).
Nguyen Van Thoai was born in Tan Ty (1761), in An Hai village, An Luu Ha canton, Dien Phuoc town, Dien Ban district, Quang Nam province. His parents were Army Officer Nguyen Van Luong and Mrs. Thuc Nhan Nguyen Thi Tuyet. Because his homeland was in turmoil, Nguyen Van Thoai had to follow his parents to live at Cu Lao Dai on Co Chien River (Vinh Long province) and volunteered to serve Nguyen Phuc Anh (King Gia Long) when he was 16 years old. It can be said that his whole life, from entering the military career to leaving the world (1829) was a record of achievements for posterity.
History has recorded him as an exemplary mandarin with a strategic vision and a perfect General in both knowledge and power who was respected by King Gia Long. He was awarded and promoted many times, in which the highest position was Marshal of Chau Doc station cum Ha Tien military Head (which included protecting of Cambodia), equivalent to the rank of chief second grade in martial arts.
For his hometown An Hai, Thoai Ngoc Hau was also a man of merits. He himself surveyed and directed the establishment of Ba Than market (now Ha Than market) and helped villagers to rebuild pagodas, communal houses and temples, including the pre-sage worshiping house of An Hai village. In order to commemorate his merits, the people of An Hai village honored and worshiped Thoai Ngoc Hau as the post-sage of the village.
It is said that the An Hai village predecessor and Thoai Ngoc Hau worshiping house was first built around the beginning of sixteenth century with thatches and bamboos. In 1827, during a visit to his homeland, Thoai Ngoc Hau donated money to rebuild the worshiping house with precious woods in the traditional architecture of the Ruong house of Quang land. Since then, the house has been renovated many times. In 2009, this place was restored by Da Nang People's Committee with a budget of 10.8 billion dong.
Currently, the worshiping house of An Hai Village predecessors and Thoai Ngoc Hau has an area of 4,250 m2, facing the south, including the following works: worshiping house; memorial stele house; Tru house; 04 graves of the pre-sages including Mrs. Than, her husband and her parents; and the wind tomb of the famous general Tran Quang Dieu.
An Hai village predecessor and Thoai Ngoc Hau worshiping house was recognized as a national historic relic in Decision No. 06/2007/BVHTTDL dated August 27, 2007 of the Ministry of Culture, Sports and Tourism.
Every year, at the relic, on the 2nd day of the 3rd lunar month, An Hai villagers hold the pre-sage worshiping ceremony and on the 6th day of the 6th lunar month, they hold post-sage and Thoai Ngoc Hau worshiping ceremony.
Nearby monuments and attractions:
- Tu Chanh Van Nam Hai Whale shrine (Fishery shrine), Tran Hung Dao street, An Hai Tay ward, Son Tra district (230m to the Northwest)
- An Hai communal house, Tran Hung Dao street, An Hai Tay ward, Son Tra district (1.2 km to the North)